Graduał (Psalm responsoryjny)

Ocena użytkowników: 5 / 5

Gwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywnaGwiazdka aktywna
 

Historia

„Słowo Chrystusa niech w was przebywa z całym swoim bogactwem: z wszelką mądrością nauczajcie i napominajcie samych siebie przez psalmy, hymny, pieśni pełne ducha, pod wpływem łaski śpiewając Bogu w waszych sercach” (Kol 3,16). Taką zachętę skierował św. Paweł Apostoł do Kościoła w Kolosach. Praktyka śpiewania psalmów podczas liturgii nie była dla pierwszych wspólnot chrześcijańskich niczym obcym. Wywodzące się i ciągle jeszcze pozostające pod silnymi wpływami semickimi chrześcijaństwo nie znało innej formy modlitwy publicznej jak tylko śpiewanie „psalmów, hymnów i pieśni pełnych ducha”. Do dnia dzisiejszego zarówno żydzi, muzułmanie jak i chrześcijanie obrządków wschodnich nie wyobrażają sobie innego sposobu zanoszenia modlitw do Boga jak tylko po przez śpiew.

Zawsze psalmy miały uprzywilejowane miejsce w liturgii (zarówno żydowskiej jak i chrześcijańskiej). Księga Psalmów jako jedna z ksiąg biblijnych jest z jednej strony piękną, poetycką modlitwą człowieka do Boga, a z drugiej tekstem natchnionym przez Niego samego. Śpiew na wejście, po czytaniu, na procesję z darami i procesję komunijną był zawsze brany z psałterza. Początkowo śpiewany na sposób ciągły z czasem ubogacony antyfonami (o czym mówiliśmy już przy okazji omawiania Introitu). Gdy VI-VIII wieku proste formy melodyczne zaczęto zastępować bardziej rozbudowanym śpiewem melizmatycznym, a przez to trudniejszym do wykonania rozpoczął się proces skracania tekstu psalmu. W ten sposób średniowieczny graduał, który przetrwał aż do Soboru Watykańskiego II, składał się z antyfony i jednej strofy psalmu.

Śpiew międzylekcyjny nazwano „Graduałem” najprawdopodobniej, dlatego że wykonywany był nie na ambonie lecz na stopniach prowadzących na nią.

Niezrozumiały łaciński tekst i bardzo skomplikowana linia melodyczna były powodem częstej praktyki zastępowania graduału innym, często nie liturgicznym śpiewem. Reforma posoborowa powraca do starej formy wykonywania psalmu, czyli na sposób responsoryjny.

 

Teologia

Psalm responsoryjny, jak mówi Ogólne Wprowadzenie do Mszału Rzymskiego (nr 61), jest częścią integralną liturgii słowa i ma „sprzyjać medytacji nad słowem Bożym”. Psalm ten ściśle łączy się z czytaniem, które je poprzedza i jako taki stanowi z nim całość. Medytacyjny śpiew między czytaniami zmierza więc do przyswojenie sobie przez wiernych tego „pokarmu” Bożego słowa, do nasycenia się nim i wprowadzenia go jak gdyby w strukturę własnego bytu.

Jak mówi prawodawca „wypada, aby psalm responsoryjny był śpiewany”, gdyż taka jest jego natura i jego przeznaczenie. Ponadto wspólnotowy śpiew wyraża miłość i wdzięczność Ludu Bożego względem Bożego słowa oraz radość z otrzymanego daru. Św. Augustyn pisze: „Kto kocha, ten śpiewa”. Śpiew całego zgromadzenia nie tylko wyraża miłość, radość i jedność, ale budzi te postawy, rozwija je, pogłębia i umacnia (por. B. Mokrzycki: „Drga chrześcijańskiego wtajemniczenia”, s. 616).